Een wetenschapper weet dat het klimaat er slecht voor staat. Toch kiest ze voor optimisme, omdat ze denkt dat dat motiveert. Mag je optimisme faken als deskundige? Klopt het trouwens wel, dat optimisme motiveert?
In Trouw van 24 januari stond een interview met klimaatwetenschapper Hannah Richie onder de titel: ‘Deze datawetenschapper pleit voor meer optimisme over het klimaat.’ Aanleiding was haar optimistische klimaatboek Niet het einde van de wereld.
Ik kreeg het stuk van verschillende kanten doorgestuurd. Logisch, want ik houd me als psycholoog bezig met bewustwording en de klimaatcrisis. Maar het was wel voor het eerst dat ik een klimaatartikel doorgestuurd van hen.
Wat maakte dit artikel apart? Ritchie houdt zich netjes aan de wetenschappelijke consensus: we stevenen af op een opwarming van 2,5 a 3 graden en dat is catastrofaal. Het bijzondere is, dat ze daarnaast de nadruk legt op optimisme.
Het lijkt een vreemde move: optimisme bij het naderen van een catastrofe. De geïnterviewde ziet dat zelf ook wel. Ook ziet ze het gevaar misbruikt te worden als je als wetenschapper optimisme in het vaandel zet.
Toch kiest ze voor die tactiek. Ze hoopt dat mensen er doorheen zullen kijken: ‘Als ze het boek lezen, zullen ze zien dat ook ik klimaatverandering een gigantisch probleem vind.’
Ik vermoed helaas dat gemiddelde eerste reactie er anders uitziet. Dat het boek blijft liggen, het artikel wordt misschien maar oppervlakkig gelezen (terwijl het best genuanceerd was). Het is de krantenkop met die heerlijke combinatie van woorden, die de buzz veroorzaakt: wetenschapper – optimisme – klimaat.
Begrijpelijk. De last van het klimaatprobleem drukt zwaar, linksom of rechtsom. Als een wetenschapper dan een escape biedt door te zeggen dat we optimistischer moeten zijn, dan spannen we dat gretig voor onze karretjes.
De grafieken in het artikel hielpen trouwens mee met het cherry-picking. Een plaatje laat de afname van de elektriciteitsprijs zien. Een mooie neergaande lijn. Alleen, hij laat het probleem niet zien rond elektriciteit. Dat is de opslag en distributie.
Een andere grafiek lijkt te suggereren dat steenkoolverbruik afneemt – maar als je de lijnen bij elkaar optelt zie je dat dat niet klopt.
Dan is er nog een plaatje over het succesvolle einde van ozonafbrekende stoffen. Op zich niet onjuist. Alleen het doet niet ter zake want het ozonprobleem was onvergelijkbaar simpeler dan het huidige energieprobleem.
Krampachtige voorbeelden dus. Niet onverwacht misschien, als je op een pad naar catastrofe toch wilt kersenplukken.
Ja: er zijn vele positieve ontwikkelingen. Ze geven moed. Klimaatverandering heeft inmiddels een serieuze plek in alle beleidskamers. Zonne-energie is goedkoper dan fossiel. Vier a vijf graden opwarming lijkt van de baan, dus ‘Extinction Rebellion’ is echt een slechte naam want ons voortbestaan wordt niet bedreigd.
Maar 2,5 a 3 komt wel steeds dichterbij, en daarmee een catastrofe. Dat zegt ook Richie.
De kernvraag is: hoe communiceer je over een bedreiging die eraan komt, op een manier die ervoor zorgt dat mensen bewust en betrokken blijven?
Optimisme is een aantrekkelijke kandidaat. Het lastige gaat naar de achtergrond en daarvoor in de plaats komt een prettige prikkeling. Maar er is een valkuil. Optimisme zegt: ‘het komt wel goed’. Daarmee stelt het ons gerust leunen we achterover.
Richie krijgt met optimisme dus misschien de aandacht die ze wenst, maar tegelijk verliest ze precies dát waar het haar om gaat: het gevoel van betrokkenheid en urgentie.
Emoties zijn ooit ontstaan om ons bij kansen en bedreigingen tot actie te motiveren. Klimaatverandering behelst een dreiging. Tenminste, als je hart hebt voor de toekomst.
Emoties bij bedreiging zijn: onrust en frustratie. Dat zijn prima activators. Een andere klimaatdeskundige Paul Hawken zag dit ook en schreef een ander boek: Blessed Unrest.
Boosheid, angst en bedroefdheid zijn ook emoties die bij de klimaatellende kunnen opkomen. Ze voelen niet prettig, maar ze passen bij wat er op ons afkomt.
Als deze emoties over klimaatverandering wijs worden aangesproken, dan kunnen ze worden getransformeerd en een drijfveer zijn voor passende actie. Dat is beter dan de klimaatemoties te willen overdekken met gekunsteld optimisme.
Je zult zien, wat er dan nog mogelijk is. Want de toekomst is nog niet geschreven.
Wil je realistisch werken aan verlichting van klimaatzorgen? Lees over de training Mindfulness voor de Wereld