Heb je ook wel eens de neiging je af te keren van al dat nieuws over de toekomst van de wereld? Het klinkt ook allemaal niet bemoedigend, en het is complex bovendien. Dat eerste vraagt gewoon stamina, maar aan dat laatste is wat te doen. Hieronder een kader voor het klimaatnieuws in 5 overzichtelijke stappen.
Informatie zonder context
Vanuit alle richtingen komt het nieuws over de ecologische crisis op ons af: weerkundigen meten CO2, geologen zien de ontwikkelingen door ijs- en steenafzettingen, technologen komen met allerlei nieuwe technieken, sociologen waarschuwen voor vluchtelingenstromen, klimatologen melden record na record, biologen melden verschraling van ecologische balans, beleidsmakers volgen de ene conferentie na de andere.
Kortom, er wordt veel gepraat, gemeten, geregeld en uitgevonden. En dat wordt in allemaal losse flarden informatie op ons afgeschoten. Informatie zonder context – het is om gek van te worden.
Waar we staan
Dus waar staan we nu eigenlijk wat betreft klimaatverandering?
- Het broeikasgas in de atmosfeer blijft toenemen omdat onze energiebehoefte sneller groeit dan de toename van alternatieve energiebronnen.
- De scenario’s van wetenschappers voor toename van broeikasgas blijken te kloppen. Dat wat voorspeld werd vindt nu plaats, we merken het.
- En we zullen het steeds meer gaan merken, want volgens diezelfde scenario’s nemen de effecten bij iedere tiende graad cumulatief toe.
Dus deze feiten reduceren veel klimaatnieuws tot ruis. Want klimaatverandering gaat gewoon door. (En dan hebben we het nog niet over de effecten van vervuiling, volgens sommigen een even grote bedreiging als klimaatverandering.)
Als eerste bewust, als laatste die wat aan kan doen
Terwijl we druk zijn, gebeurt er dus veel te weinig. Toch zitten we juist nu in een belangrijke periode: een periode waarin we er nog wat aan doen. Want uitstoot is eenrichtingsverkeer, we kunnen het niet terugdraaien. Zoals Barack Obama zei: ‘We are the first generation to feel the effect of climate change and the last generation who can do something about it.’
Vijf stappen
Dus we moeten ons niet laten afleiden van de hoofdzaken. Wat moet er gebeuren om de wereld te redden? Hieronder wat er te doen is, in vijf stappen.
1 Vermindering uitstoot
Ik heb in mijn leven één keer een huis gebouwd. We zaten vooraf enorm te dubben: moeten we op stroom of gas stoken, wat is de efficiëntste ketel, hoe warm gaan we stoken? Totdat we met een energie-adviseur spraken. Die zei: het dak. Efficiënt stoken is goed, maar besparen is verreweg beter.
Preventie is de kraan. Alles wat daarna komt is dweilen.
Ditzelfde geldt voor klimaatverandering. Op 1 staat dus vermindering van uitstoot. 97% van de wereldenergie komt uit fossiel en dat percentage hebben we niet zomaar omgekeerd. Dus vermindering van uitstoot doe je door minder energie te gebruiken.
Grootste probleem hierbij is dat ons energieverbruik in het systeem van onze maatschappij en economie zit. Het zit in de productie, logistiek, economische regels. Beïnvloeden van hoe we als maatschappij dingen doen, daar zit de hefboom voor verandering.
2 CO2 uit de lucht halen
Ik schreef al dat uitstoot van broeikasgas eenrichtingsverkeer is. Maar dat is niet helemaal waar: er bestaan technieken om CO2 uit de lucht te halen. Het proces om te keren dus. Probleem is echter dat dit veel energie kost, waardoor er meer CO2 ontstaat als je fossiele energie gebruikt. Dit probleem is niet op te lossen, de bindingen in CO2 zijn gewoon erg sterk, dat is natuurkunde. Vandaar dat een van de weinige omwerkmachines van enige schaal staat in IJsland naast een vulkaan die voortdurend aard energie levert. Een ander probleem is dat we de aarde met miljoenen van dit soort apparaten zouden moeten bespikkelen, eenvoudig omdat we er al zoveel in de lucht zit.
3 Geo-engenering
Geo-engeneering zijn methodes om de aarde of de atmosfeer te manipuleren om inkomende zonnewarmte te belemmeren. Een idee is om met vliegtuigen chemische stoffen uit te strooien, die licht tegen houden. Een ander idee is om spiegels tussen de aarde en de zon te plaatsen, die we als een soort lamellen naar behoefte kunnen bijdraaien.
Geo-engeneering is aantrekkelijk omdat het relatief makkelijk is en weinig kost. Er wordt al mee geëxperimenteerd. De gevaren zijn overduidelijk: als wij voor God gaan spelen door dingen als zonlicht of wolken te gaan manipuleren, weten we dan nog wel wat we doen?
Toch moeten we geo-engeneering niet uitsluiten want de toepassing ervan kan ons tijd kopen waardoor we aan andere oplossingen kunnen werken. We zitten immers in korte periode dat we nog handelingsopties hebben.
Sommige technieken zijn schadelijk, sommige minder. Zo hoorde ik laatst van het omhoog spuiten van zeewater, waarvan de zoutkristallen wolken vormen die het zonlicht tegenhouden. Wat mij betreft: discussie geopend!
4 Adaptatie
De wereld rond klimaatverandering kent een grote waterscheiding en die loopt tussen ‘mitigatie’ en ‘adaptatie’. Mitigatie betekent voorkomen. De kraan uitzetten. Adaptatie betekent aanpassen aan de effecten. Dweilen dus.
Soms letterlijk: bij rivieren worden estuaria gebouwd om water op te vangen na extreme regenval. Ook de dijken en de duinen moeten meters hoger. Airconditioning, in Nederland steeds populairder, is ook een vorm van adaptatie. Hier zie je het spanningsveld tussen adaptatie en mitigatie: een airco kost energie, stoot uit, maakt het warmer, waardoor er meer airco nodig is.
Naast deze feedback loops is er nog een probleem met adaptatie: iedere euro die je erin steekt kun je niet besteden aan mitigatie, het dichtdraaien van de kraan. Daarmee voelt inspanning voor adaptatie een beetje moedeloos, alsof je het opgeeft.
Toch moeten we nu toch ook echt met adaptatie aan de slag willen we de toename aan sterfte door hitte en overstroming indammen.
5 Bewustwording
Ik schreef net dat Vermindering uitstoot op 1 staat, maar eigenlijk hoort daar te staan: bewustwording. 1 tm 4 gaan over anders-doen, maar anders doen begint met anders-zijn. En anders-zijn begint met bewustwording.
Dat maakt bewustwording tot een vreemde eend in de bijt: het is geen doen, geen gedrag.
En tegelijkertijd is het scharnierpunt van alle (vrijwillige) gedragsverandering. Daarom hieronder wat meer informatie over nummer 5, die eigenlijk nummer 1 moet zijn: bewustwording.
Van kennis naar transformatie
Je denkt: ik ben me al bewust. Ik weet al wat er speelt en hoe bedreigend en moeilijk het is. Maar kennis-weten is niet hetzelfde als bewustwording. Bewustwording gaat over transformatie: transformatie van de plaats die kennis inneemt. Van informatie naar iets doorleefds, belichaamds wordt, dan transformeert kennis naar inzicht.
Inzicht komt met een schok
Het inzinken van bestaand weten gaat vaak gepaard met een gevoel van een schok of revelatie. Je weet hoe belangrijk vrienden zijn, maar als iemand er op een cruciaal moment echt voor je is dan voel je het pas. Je zegt hetzelfde (wat zijn vrienden toch belangrijk) maar het is dieper ingezonken. Bij klimaatverandering hoor je vaak over schoksgewijs inzicht. Zo was Greg Dalton, een documentairemaker, ergens bij de noordpoolcirkel bezig met een programma over veranderingen daar toen hij bij een interview afgeleid werd door een meisje dat een vlinder najoeg. Haar vader verexcuseerde haar: ‘Vlinders, die hadden we hier vroeger niet.’ Dit was voor Dalton een klimaatschok: ‘een moment van verwondering, en tegelijkertijd extreem alarmerend.’
Inzicht begint bij je open stellen
Dalton ervoer het verschil tussen kennis-weten en inzicht-weten of ook wel diep-weten. Pas als het weten ingezonken is kan het centraal komen te staan. Pas dan ga je het dicht bij je hart dragen, ga je ermee ademen. Dat is het verschil tussen anders doen en anders zijn.
Inzicht-weten begint bij stilstaan-bij. Je hoeft niet naar de Noordpool, je hoeft zelfs geen documentaire te maken. Je moet je wel gaan open stellen, om geraakt geschokt te kunnen worden.
Durf stil te staan bij het gevoel dat een bericht over het klimaat bij je oproept in plaats van je op sleeptouw te laten nemen door de eerstvolgende prikkel in onze cultuur van afleiding?
Hier begint bewustwording: bij de bereidheid om geraakt te worden. En waar eindigt het? Misschien wel in toewijding: het verzamelen van de richting en de energie waarop jij kunt bijdragen aan wat de wereld nodig heeft.
Inspiratie voor deze tekst ontleende ik aan de vlog van Hank Green.
Wil je bewustwording als voorbereiding tot actie vergroten? Lees over de training Mindfulness voor de Wereld.
De 5 manieren om de impact van de crisis te stoppen:
