Het waarderen van het plezierige is in Boeddhistische tradities wat naar de achtergrond geraakt. Misschien heeft de mindfulnesstraditie daar wel een tikje van meegekregen.
Tijd voor eerherstel. Met 4 praktische tips en een audiotrack.
Juist als het moeilijk is
Vorige maand gaf ik een meditatieretraite aan mensen in Oekraïne. Online. Wat me raakte was de commitment: 25 mensen die elke dag weer opnieuw voor de camera kwamen opdagen om de hele dag samen te mediteren. Ook na weinig slaap door het luchtalarm. Ook als er opnieuw diep verdriet was omdat niet zou terugkomen van het front.
‘Mindfulness is not for the faint of heart,’ zei Jon Kabat-Zinn. Mindfulness is niet slechts een toefje voor op een comfortabel leven. Juist in de meest uitdagende omstandigheden kan mindfulness tot steun zijn.
De Boeddha zelf leefde in tijden van grote sociale onrust en tijdens zijn werd zijn geboorteland Sakya binnengevallen en ingelijfd door een grotere mogendheid. De Boeddha stelde zich open voor het lijden van de oorlog en nam er helder positie tegen in. Maar hij bleef ook terugkeren naar zijn pad van beoefening.
Ahh… ik ben er weer bij
Wat me vooral opviel was de steun die de mediterenden in Oekraïne ervoeren aan de beoefening van het waarderen van de ervaringen van het moment – het eten van een snack, het wuiven van een boom in de zomerbries, soms simpelweg het opmerken van het bewegen van het lichaam, tijdens loopmeditatie.
Het waarderen wat direct beschikbaar is. De vele kleine momenten met een subtiel prettige gevoelstoon.
Zelf opmerken dat je geest afgedwaald is kan een moment van waardering worden: ahh… los, vrij, ik ben er weer bij.
Het waarderen van wat direct beschikbaar is, was een belangrijk antidotum tegen het moeilijke en zware. En als dat geldt voor mediterenden temidden van een oorlog, dan moet dat ook ons behulpzaam kunnen zijn.
Verzachting temidden van het moeilijke
De hindernissen tijdens meditatie (en overigens ook tijdens het leven) kunnen we meestal niet wegmaken. Het blijven proberen leidt vaak tot frustratie en meer olie op het vuur.
Wat we wel kunnen, is tegenwicht bieden. Want terwijl er verdriet is, spanning of pijn, kunnen er tegelijkertijd bronnen van vreugde zijn. Als we ons daarop richten kunnen ze ons verzachting en gemak bieden, te midden van het moeilijke.
De Boeddha begreep dit. Terwijl hij lijden en obstakels beschreef, noemde hij ook heilzame factoren die beoefend kunnen worden. Hiervan krijgen vriendelijkheid (metta) en compassie best wel veel aandacht in Boeddhistische tradities. Maar ‘joy’ – plezier en vreugde – lijkt door de meditatietradities, wat in de ban zijn gedaan.
Soms krijg je de indruk dat het boeddhisme, en ook de mindfulnessbeweging wat veel de neiging heeft zich naar het moeilijke te wenden. Er zijn zo van die standaardzinnen die de begeleiding van leraren lijken te dooraderen: blijf er maar bij, kijk er maar naar, verhoud je er maar mee.
Niet alleen maar ‘uitzitten’
De kwaliteiten van kunnen erkennen en erbij blijven zijn heel belangrijk. Maar als dat verder gaat, richt het ‘uitzitten’, dan komt er iets zwaars, sombers bij. Alsof we altijd door het moeilijke heen moeten. Of alleen in het moeilijke zelf troost kunnen vinden.
Aan die neiging kleeft zelfs een gevaar, omdat alles wat we aandacht geven groeit. Als we vooral aandacht geven aan het moeilijke dreigt dat een beetje ons ‘verhaal’ te worden.
Dus ‘ermee zitten’ kan soms onze obstakels op een subtiele manier te voeden.
Toch is de neiging in veel boeddhisme stromingen wel aanwezig. Het leidt tot een plezierdeficiet in onze beoefening. De Boeddha zag zelf in ieder geval anders: hij gaf vreugde een centrale functie op het pad naar een ontwaakt leven. Hij noemde vreugde als kwaliteit die het pad tot ontwaken direct kan openen.
De duizend sorrows, de duizend joys
De Oekrainers ervoeren tijdens de retraite in ieder geval veel steun aan het aandacht geven aan de kleine prettige ervaringen. Iemand zei: ‘Ik wist niet dat het ervaren van mijn lichaam in beweging (tijdens loopmeditatie) zo’n subtiele vreugde kon geven’. Iemand anders: ‘Het lijkt wel of de planten in mijn kamer levendig worden en naar me glimlachten’. Weer iemand was in de buurt naar een koude bron gegaan om over haar lichaam het stromende water te voelen.
Er kan tegelijk met de erkenning van het moeilijke dus ruimte zijn voor waardering van het mooie. Het helpt ons om in balans te blijven, maar ook om onszelf eraan te herinneren dat dit moment de moeite waard is, ook als er pijn of moeite is. Dat we tijdens een moeilijke tijd ons leven niet in de wachtkamer plaatsen.
Naast de duizend sorrows, óók de duizend joys. Het wordt tijd dat we deze boodschap van de Boeddha wat meer naar voren halen. Het wordt tijd dat we ons meer laten voeden door bronnen van plezier. En de sleutel daartoe is: waarderen wat er al is.
Contact maken met vreugde: 4 tips
Hoe maak je contact maken met bronnen van vreugde tijdens moeilijke momenten? Hierbij enkele wenken:
- Opmerkzaam. Mindfulness eerst: begin bij de momenten dat je erbij bent, dat je opmerkt: ah, nu zit ik even in het negatieve (stemming, emotie etc). Dat is het moment dat je de oefening kunt inzetten. Niet eerder, niet later.
- Makkelijk. Begin waar het makkelijk is. Op de momenten dat je vlot een plezierige ervaring kunt vinden. Die zijn meestal heel simpel: iets prettigs dat zich in het moment voordoet aan de zintuigen, of in het lichaam. Als er het even niet is en je moet erover gaan nadenken, laat het dan los, tot een volgende keer.
- Klein. Begin bij kleine momenten, kleine dingen. Als tijdens een meditatie geirriteerd bent, breng je aandacht naar iets dat plezierig aanvoelt. Als overdag een stemming van ongeduld je overvalt, kijk dan naar een dier, die in alle schoonheid gewoon zijn ding doet. Begin niet met je hele depressie, of de impact van alle ellende op de wereld.
- Losjes. Maak er geen project van, iets dat moet lukken. Dan maak je joy al moeilijk. Ga met deze aandachtsoefening losjes om. Onthoud dat het een gewoonte is, een gewoonte van aandacht richten. En iedere gewoonte heeft tijd nodig om te veranderen. En oefening, met een lichte toets.
Ga naar de meditatie op Soundcloud: waarderen wat er al is.
of beluister hem hieronder