Het heeft zo moeten gaan. We hebben tot het laatste moment gewacht. Nu wordt het een narrow escape met de klimaatcrisis. Met veel verlies. Toch moet ik ook bekennen dat ik opgewonden ben. Te leven in zo’n tijd!
De klimaatcrisis had makkelijk gekeerd kunnen worden. In 1972 was er het rapport ‘Grenzen aan de groei’. In 1989 zijn de heldhaftige besluiten van de allereerste klimaatconferentie (in Noordwijk) door president Bush sr. eigenhandig teruggedraaid nadat Texaanse olievrienden in Washington op bezoek waren geweest. Wat ook niet hielp, was het blinde geloof in de onzichtbare hand van het neoliberalisme in de jaren 90.
Gemak, luiheid en dopaminezucht
Maar uiteindelijk zijn we het zelf geweest. Wij, als mens. We hadden onze ogen gesloten. We gingen door met business as usual. We zijn een gewoontedier zoals elk dier. We hebben ons laten verleiden door de aangeboren neiging tot, gemak, luiheid, en de dopaminezucht naar meer, meer, meer.
We zijn blijven wachten we tot het echt niet anders kan. Nader een dier in zijn nest: hij blijft zitten, zitten, zitten, totdat hij echt niet anders kan. Hij schiet plak weg, nét voor het sluiten van de window of opportunity. Dus het moest zo gebeuren.
Het wordt een narrow escape maar dat heeft altijd in de sterren gestaan. Is dat een troost?
Scharnierpunt naar een eeuwig-anders
In ieder geval: nu is het zover. Zes van de negen harde ecologische grenzen van de planeet zijn inmiddels overschreden. De effecten van klimaatverandering, de vervuiling, het uitsterven: ze worden zichtbaar en marcheren op in de kolommen van het nieuws. Tien jaar geleden was er nog een podium voor klimaatontkenners. Dat kun je je niet meer voorstellen.
Wij gaan het meemaken. Dit is de tijd die ertoe doet. De fin de siecle, de vorige jaren twintig, de Koude oorlog, ze verbleken bij het moment nu. Nu gaat het niet over de gewone tijd, maar over de geologische tijd. Het gaat nu niet om een beschaving, een continent, een paar decennia. Nu gaat het om een scharnierpunt naar een eeuwig-anders.
Wat wij doen bepaalt de loop van tienduizenden jaren, voor de hele planeet. Uitsterven doe je maar een keer. Pfas breekt nooit af. Na tienduizend jaar pas lopen CO2-niveaus weer terug. Wij rommelen nu met de diepe tijd, de geologische tijd.
Fluïde tijd
Het vooruitgangsgeloof is definitief gesneuveld. De filosoof Byunh Chul Han zegt: de tijd kent geen richting meer. Anderen zeggen dat de tijd fluïde is geworden. Een tijd waarin de druk op de oude systemen zo is groot geworden, dat alles vloeibaar wordt. Chaos is onvermijdelijk. Maar brengt het kan een doorbraak naar iets nieuws. Een bewustzijnstransitie.
Zo’n scharnierpunt voor de mensheid is zeldzaam, maar niet uniek. Zij heeft eerder bewustzijnssprongen gemaakt. 2500 jaar geleden stortte het starre Chinese dynastiesysteem opeens in. Er was chaos, maar ook een bewustzijnssprong. De tijd brak aan van de ‘Thousand Schools of Thought’.
Shitscared
Er zijn grote risico’s. Dat we ons telkens weer in slaap zullen laten sussen door greenwashen of de illusie van een technofix. Dat is het grootste gevaar: dat wij, de gemaksverslaafden, ons innerlijk werk niet doen. Terwijl we de tools hiervoor toch bij de hand hebben. De wetenschap biedt haarscherpe informatie. En mindfulness biedt een kompas tussen de klippen van onze reactiviteit door te varen. Het bevat precies de componenten die we nodig hebben: kalmte, helder zien en compassie.
Hier ben ik bang voor: dat we in slaap blijven. Tegelijk ben ik bang voor de aftakeling die al een eind op weg is. We zullen moed moeten verzamelen om die in de ogen te zien. De wereld wordt minder mooi en het lijden neemt toe, hoe dan ook.
Dus ik voel me – hoe zeg je dat in goed Engels? – shitscared.
Grootvader kijkt op me toe
Mijn grootvader begon zijn leven in een huis zonder verwarming en met de wc in de tuin. Hij zag de auto komen, het vliegtuig, de telefoon en de televisie. Mijn kleinkinderen erven een wereld die iets anders laat zien dan reuzengroei. En ik sta bij de wissel. David Attenborough zegt: “Zij die het voorrecht hebben om te weten, hebben ook de verplichting om te handelen”.
Mijn grootvader kijkt op me toe. Mijn kleinkinderen kijken naar me op. Ik sta bij de wissel en ik voel zwaarte.
En toch… toch voel ik me ook opgewonden.
Duizend scholen
Want het is ook fascinerend om in deze tijd te leven. Wie leeft er nu in een geologische scharniertijd – en kan daaraan zelf ook nog wat aan sturen?
Waarom niet geloven in de transitie? In duizend scholen van nieuw denken? In dat wat geboren wordt naast dat wat verloren gaat?
Mag ik geloven dat we wakker zullen worden? Er zal toch een moment zijn dat we de zichtbare aftakeling niet meer kunnen ontkennen en opveren?
Turbosequel
En er zijn al tekenen, zelfs bij oervervuilers China en Amerika. Trouwens, 85% van de bevolking maakt zich zorgen over het klimaat. En zelfs neo-liberalen als Macron en Rutte zetten het klimaat nu vóór de vrije economie. Dit is allemaal al zo anders dan tien jaar geleden, toen we nog met de ontkenners worstelden.
We worden wakker. We weten wat er gaande is. We weten wat er te doen is. Alles staat klaar om het jaren-zestig succes ‘Mens op de Maan’ een turbosequel te geven: ‘Mens terug op Aarde’.
Het gaat allemaal gebeuren, in de komende decennia.
Wat een tijd om in te leven!